South African Journal of African Languages Pub Date : 2022-12-20 , DOI: 10.1080/02572117.2022.2132689 Mlamli Diko 1
Olu phando lusebenzisa uphando ntyilazwi, lujolise ekugrombonceni isihobe sikaWelile Shasha kwingqokelela yakhe ethi Umsila Wembulu. Apha kweli phepha, eyona nkalo umphandi ajonge kuyo kukuchonga umbongo omnye ogxile kumxholo ongempilo, ze loo mxholo usetyenziswe ukusunduza nokugqwesisa iingxoxo bunzululwazi kuncwadi lwesiXhosa ezingena ncakasana nakwixesha langoku lentsholongwane yeCOVID-19. Isizathu esityhilizele eli phepha ekuchongeni umbongo omnye kukuminxiselwa kweentsingiselo kuwo ngendlela ethi yenze umbongo lo ube namandla xa lowo ethe wawupeculula. Lo mxholo uShasha abonga ngawo yinxalenye yemixholo ephambili kule mbalo yakhe. Into enyuswa lolu phando ngumba othi, uncwadi lwesiXhosa alubhityanga nakancinane ukuba lungangasetyenziswa ukuphalisa iingcingambono zentlalo, zempilo, zorhwebo, ukubalula nje ezimbalwa. Asikuko nokuba uncwadi lwesiXhosa olu luthelekiswa noncwadi lwasezizweni. Ekugqibeleni, umphandi unethemba lokuba iintsingiselo eziqhushekwe zade zancathama kulo mbongo kaShasha, ngokomxholo ochongiweyo, ziza kubhentsa ngokuphandle de ziqweqwedisele abanye abaphandi ekuthini babeke umnwe kuzo zonke iinkalo zentlalo kususelwa kwisiXhosa. Kulo msebenzi umphandi ulandela indlela ehlalutyayo, ephendlayo nephicothayo. Ukuqameza nokunqumlezisa iingxaki ezikhoyo ngalo mbandela, uphengululo loncwadi luya kusetyenziswa njengodondolo lokucacisa ubunto ngobunto bayo; ingxaki kunye nomsantsa okhoyo kwisiXhosa nakwimiba yesifo sesifuba. Abathandi, abafundi nootitshala besiXhosa baya kuba nethuba lokwazi ngezinye zeendlela ezikumgangatho ophezulu zokuhlalutya isihobe sesiXhosa, kodwa ke umfundi weli phepha angalindeli kufundiswa ngeendlela zokuhlalutya isihobe.