Skip to content
Licensed Unlicensed Requires Authentication Published by De Gruyter (A) November 12, 2019

Musik und Moral: Intertextuelle Bezüge zwischen Lact. inst. 6,21 und Sen. epist. 123,9 f.

  • Kathrin Speyer EMAIL logo
From the journal Philologus

Abstract

The goal of this article is to use structural, lexical and content analysis to make the case that the Church Father Lactantius, when composing Divinae institutiones 6,21, engaged with Sen. epist. 123,9 f. and pointedly refers to it. In the process, this whole chapter of Lactantius will be examined to see what the relation is between the decisive influence of the Seneca passage and that of other pre-texts that have already been identified as such in existing publications, especially the works of other Church Fathers. The content under discussion concerns the risks of purely instrumental music compared to those of artistically designed speech for the spirit of the listener, closely linked to the question of whether Christian writings, too, may – or even should – be aesthetically appealing. The treatment of this question leads ultimately to a general discussion of the relation of pleasure to virtue in the sense of a life pleasing to God.

Verzeichnis der verwendeten Literatur

Arnobe, Contre les gentils. Livre I, texte établi, traduit et commenté par H. Le Bonniec, Paris 1982.Search in Google Scholar

M. Tulli Ciceronis scripta quae manserunt omnia, fasc. 3, De oratore, ed. K. F. Kvmaniecki, Leipzig 1969.Search in Google Scholar

M. Tulli Ciceronis Rhetorica, rec. A. S. Wilkins, tom. II, Brutus, Orator, De optime genere oratorum, Partitiones oratoriae, Topica, Oxford 1903 (= rep. 1960).10.1093/oseo/instance.00148444Search in Google Scholar

Sancti Cypriani episcopi opera Ad Donatum, De mortalitate, Ad Demetrianum, De opere et eleemosynis, De zelo et livore, ed. M. Simonetti, Turnhout 1976.Search in Google Scholar

L. Caelius Firmianus Lactantius, Divinarum institutionum libri septem, fasc. 3, ed. E. Heck et A. Wlosok, Berlin 2009.10.1515/9783110972924Search in Google Scholar

M. Minucius Felix, Octavius, ed. B. Kytzler, Leipzig 1982.Search in Google Scholar

Pline le jeune, tome IV, Lettres Livre X, Panégyrique de Trajan, texte établi et traduit par M. Durry, Paris 1959.Search in Google Scholar

M. Fabi Quintiliani institutionis oratoriae libri duodecim, rec. M. Winterbottom, Oxford 1970.10.1093/actrade/9780198146544.book.1Search in Google Scholar

L. Annaei Senecae Ad Lucilium epistulae morales, rec. L. D. Reynolds, Oxford 1965.10.1093/actrade/9780198146445.book.1Search in Google Scholar

L. Annaei Senecae Dialogorum libri duodecim, rec. L. D. Reynolds, Oxford 1977.10.1093/oseo/instance.00134756Search in Google Scholar

Quinti Septimi Florentis Tertulliani Opera omnia, rec. F. Oehler, Leipzig 1854.Search in Google Scholar

A. Bélis, „Les termes grecs et latins désignant des spécialités musicales“, RPh 113, 1988, 227–250.Search in Google Scholar

F. J. Dölger, Sol salutis. Gebet und Gesang im christlichen Altertum, Münster in Westf. 1925.Search in Google Scholar

J. Eberhardt, „Musik II (Vokalmusik) A. Allgemeines, B. Griechisch-Römisch“, RAC 15, 2013, 247–264.Search in Google Scholar

J. Fontaine, Naissance de la poésie dans l’occident chrétien, Paris 1981.Search in Google Scholar

A. Forcellini, Totius Latinitatis Lexicon, Bd. 2 und 4, Padova 1805.Search in Google Scholar

M. Formarier, „L’orateur romain chantait-il?“, Synergies Espagne 4, 2011, 25–33.Search in Google Scholar

A. Franz, „Musik II (Vokalmusik) D. Christlich“, RAC 15, 2013, 269–283.Search in Google Scholar

C. Gnilka, Der Begriff des „rechten Gebrauchs“ (ΧΡΗΣΙΣ. Die Methode der Kirchenväter im Umgang mit der antiken Kultur I), Basel 1984.Search in Google Scholar

E. Heck, „Defendere-instituere. Zum Selbstverständnis des Apologeten Lactanz“, in: A. Wlosok/F. Paschoud, L’Apologétique chrétienne gréco-latine à l’époque prénicénienne (Entretiens sur l’antiquité classique 51), Genève 2005, 205–248.Search in Google Scholar

J. Hemming, „Zur Phänomenologie des ‚Ohrwurms‘“, Musikpsychologie 20, 2009, 184–207.Search in Google Scholar

C. Ingremeau, Lactance, Institutions divines, Livre VI, Paris 2007.Search in Google Scholar

C. LoCicero, „Omnium Stoicorum acutissimus. Seneca filosofo in Lattanzio. Intertestualità e riscrittura“, in: Studi di filologia classica in onore di Giusto Monaco, vol. 3, Letteratura latina dall'età di Tiberio all'età del basso impero, Palermo 1991, 1237–1261.Search in Google Scholar

S. Van der Meeren, „Recta Ratio vivendi. Sur une définition sénéquienne de la philosophie, rapportée et critiquée par Lactance“, REL 83, 2005, 154–178.Search in Google Scholar

H. Menge/O. Schönberger (Bearb.), Lateinische Synonymik, Heidelberg 71988 (1977).Search in Google Scholar

P. G. van der Nat, „Zu den Voraussetzungen der christlichen lateinischen Literatur. Die Zeugnisse von Minucius Felix und Laktanz“, in: O. Reverdin (Hg.), Christianisme et formes littéraires de l'antiquité tardive en occident (Entretiens sur l'antiquité classique 23), Genève 1977, 191–234.Search in Google Scholar

V. Péché, „Collegium tibicinum romanorum, une association de musiciens au service de la religion romaine“, in: P. Brulé/C. Vendries (Hgg.), Chanter les dieux. Musique et religion dans l’Antiquité grecque et romaine, Rennes 2001, 307–338.10.4000/books.pur.23716Search in Google Scholar

J. Quasten, Musik und Gesang in den Kulturen der heidnischen Antike und christlichen Frühzeit, Münster in Westf. 1930.Search in Google Scholar

C. Schindler, „Phoenix A. Allgemeines, B. Deutung und Bewertung“, RAC 27, 2016, 670–684.Search in Google Scholar

B. Stäblein, „Frühchristliche Musik“, in: MGG 4, 1955, 1036–1064.Search in Google Scholar

M. Stöhr, „Hymnus A. Der Hymnus der Ostkirche“, in MGG 6, 1957, 988–993.Search in Google Scholar

Thesaurus Linguae Latinae (ThLL), ed. iussu et auctoritate consilii ab academiis societatisbusque diversarum nationum electi, Bd. 3 C–COMVS, Leipzig 1907.Search in Google Scholar

A. Vincent, Jouer pour la cité. Une histoire sociale et politique des musiciens professionnels de l’occident romain, Roma 2016.10.4000/books.efr.38707Search in Google Scholar

J. Walter, Pagane Texte und Wertvorstellungen bei Lactanz (Hypomnemata. Untersuchungen zur Antike und zu ihrem Nachleben 165), Göttingen 2006.10.13109/9783666252648Search in Google Scholar

G. Wille, Musica Romana. Die Bedeutung der Musik im Leben der Römer, Amsterdam 1967 (teilw. = Diss. Univ. Tübingen 1951).10.1075/zg.115Search in Google Scholar

W. Winger, Personalität durch Humanität. Das ethikgeschichtliche Profil christlicher Handlungslehre bei Lactanz. Denkhorizont – Textübersetzung – Interpretation – Wirkungsgeschichte (Forum Interdisziplinäre Ethik 22), Frankfurt a.M. u. a. 1999 (= Diss. Univ. Tübingen 1997).Search in Google Scholar

A. Wlosok, „Christliche Apologetik gegenüber kaiserlicher Politik bis zu Konstantin“, in: E. Heck/E. A. Schmidt (Hgg.), Kleine Schriften, Heidelberg 1990, 137–156.Search in Google Scholar

A. Wlosok, „Originalität, Kreativität und Epigonentum in der spätrömischen Literatur“, in: E. Heck/E. A. Schmidt (Hgg.), Kleine Schriften, Heidelberg 1990, 233–249.Search in Google Scholar

A. Wlosok, „Die Anfänge christlicher Poesie in lateinischer Sprache: Laktanzens Gedicht über den Vogel Phoenix“, in: E. Heck/E. A. Schmidt (Hgg.), Kleine Schriften, Heidelberg 1990, 250–278.Search in Google Scholar

Published Online: 2019-11-12
Published in Print: 2019-11-06

© 2019 Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston

Downloaded on 23.4.2024 from https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/phil-2018-0043/html
Scroll to top button